Willy Cohn
Tablica upamiętniająca Willy’ego Cohna, umieszczona na wrocławskim Rynku | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
historyk, nauczyciel |
Narodowość |
Willy Cohn (ur. 12 grudnia 1888 we Wrocławiu, zm. 29 listopada 1941 w Kownie[1]) – niemiecki historyk i nauczyciel żydowskiego pochodzenia.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodzony w rodzinie żydowskiej bogatego kupca Louisa, właściciela domu handlowego na wrocławskim Rynku nr 49 i Margarethe z d. Hainauer. W 1895 podejmuje naukę w Gimnazjum św. Jana w swoim rodzinnym mieście, a po jej zakończeniu w 1906, w tym samym roku wyjeżdża do Heidelbergu i zaczyna studia historyczne na tamtejszym uniwersytecie, kończąc je na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie uzyskał doktorat w roku 1910 z dziejów floty normańsko-sycylijskiej X i XI w. u prof. Preussa. Po studiach uczył w szkole. W latach 1914–1919 walczył w armii niemieckiej na froncie zachodnim we Francji, za służbę odznaczony Krzyżem Żelaznym[2]. Po demobilizacji został nauczycielem historii, geografii oraz języka niemieckiego we wrocławskim Gimnazjum św. Jana, pracując tam do czerwca 1933, gdy zwolniono go z pracy z powodu żydowskiego pochodzenia i członkostwa w partii socjaldemokratycznej. Jednocześnie, do początku objęcia w kraju władzy przez nazistów, publikował artykuły na temat wczesnośredniowiecznej historii Sycylii i na temat dziejów Żydów we Wrocławiu[3]. W 1927 r., w ramach naukowego stypendium wyjazdowego, przebywał na Sycylii. Od 1935 wszedł w skład zarządu Muzeum Żydowskiego, a u schyłku 1936 został nauczycielem historii Żydowskiego Seminarium Teologicznego, pracując w nim do likwidacji szkoły przez władze hitlerowskie pod koniec 1938. W okresie władzy hitleryzmu starsze dzieci Cohna musiały opuścić Niemcy - syn Wolfgang wyjechał do Francji, a młodszy syn Cohna Ernst i najstarsza córka Ruth dotarli do Palestyny[4]. Cała trójka przeżyła wojnę[5]. Willy Cohn wraz z żoną odwiedzili obu synów podczas podróży do Francji i Palestyny w okresie od 13 III do 9 V 1937 r. W Palestynie przebywali ponad miesiąc[6]. Od 1907 W. Cohn prowadził pamiętnik (dziennik) dokumentujący losy swej rodziny, a także Żydów wrocławskich w tym w czasie nazizmu, ponadto w latach 1940 - 1941 napisał wspomnienia ze swojego życia, kończące się w momencie dojścia Hitlera do władzy w I 1933[7].
21 listopada 1941, wraz z tysiącem wrocławskich Żydów, został zatrzymany przez władze niemieckie i wywieziony do Kowna, gdzie wszystkich zamordowano w forcie IX dzień po przybyciu. Zginęli wówczas W. Cohn, jego żona i dwie córki (dziewięcioletnia Susanne i trzyletnia Tamara). Dowódcą mordu był Karl Jäger[8].
W. Cohn był głęboko wierzącym żydem. Należał do masonerii, będąc członkiem loży Lessinga, której przez rok przewodniczył (1924)[9]. Był zwolennikiem utworzenia państwa żydowskiego na terenach Palestyny, choć sam nie zdecydował się na stały wyjazd z Wrocławia[10]. Jako socjaldemokrata i Żyd był przeciwnikiem wewnętrznej polityki Hitlera, natomiast cenił sukcesy Hitlera wojenne i w polityce zagranicznej, np. anszlus Austrii i zdobycze Niemiec w czasie pierwszej fazy II wojny światowej[11][12].
Rodzina[13]
- Pierwsza żona Ella z d. Proskauer (ślub w 1913), dzieci: Wolfgang (ur. 1915), Ernst (ur. 1919)
- Druga żona Gertrud z d. Rothmann (ślub w 1923), dzieci: Ruth (ur. 1924), Susanne (ur. 1932), Tamara (ur. 1938)
Nagrody
- Krzyż Żelazny za czyny podczas I wojny światowej
- 1932 - członkostwo w towarzystwie naukowym Katanii Società di Storia patria per la Sicilia orientale[14][15]
Publikacje W. Cohna
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie wydano jego dzienniki (w różnym stopniu kompletności) w Izraelu (1975), Niemczech (kilka wydań), w Polsce (2010) i USA (2012) oraz Wspomnienia (w Niemczech, 1995)[16][17].
- Willy Cohn. „Kein Recht, nirgends.“ Tagebuch vom Untergang des Breslauer Judentums 1933–1941 (= Neue Forschungen zur schlesischen Geschichte. Bd. 13, 1–2). Red. Norbert Conrads. 2 Bände. Böhlau, Köln u. a. 2006, ISBN 3-412-32905-3. (kolejne wydania w 2008 i 2009)
- Willy Cohn. Żadnego prawa – nigdzie. Dziennik z Breslau 1933–1941. Wyd. Via Nova, 2010. ISBN 978-83-60544-74-7.
- Willy Cohn. No Justice in Germany: The Breslau Diaries, 1933-1941. Willy Cohn. Red. Norbert Conrads. Stanford University Press, 2012. ISBN 978-0804773249.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Conrads 2010, s. 429, 430
- ↑ Conrads 2010, s. 10, 11, 429
- ↑ Conrads 2010, s. 11, 12, 429
- ↑ Conrads 2010, s. 12, 13, 16, 429-431
- ↑ Conrads 2010, s. 9, 12, 430
- ↑ Willy Cohn. Żadnego prawa – nigdzie. Dziennik z Breslau 1933–1941. Wyd. Via Nova, strony 161, 162, 177, 178
- ↑ Conrads 2010, s. 9, 12, 430
- ↑ Conrads 2010, s. 423, 424, 430
- ↑ Conrads 2010, s. 11, 13
- ↑ Conrads 2010, s. 13, 16
- ↑ Conrads 2010, s. 11, 14, 15
- ↑ Kaczorowska 2010
- ↑ Conrads 2010, s. 429, 430
- ↑ Conrads 2010, s. 12
- ↑ Kaczorowska 2010
- ↑ Conrads 2010, s. 18-20, 430
- ↑ Willy Cohn. No Justice in Germany: The Breslau Diaries, 1933-1941. Willy Cohn. Red. Norbert Conrads. Stanford University Press, 2012. ISBN 978-0804773249
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kaczorowska K.: Nie ocalił życia, ale ocalił godność. Gazeta Wrocławska 9 VII 2010 Katarzyna Kaczorowska: Willy Cohn: Nie ocalił życia, ale ocalił godność.
- Conrads Norbert, 2010: Przedmowa Wrocław jako żydowskie miejsce pamięci (s. 9-20), Posłowie (s. 243-245) i Dane biograficzne (s. 429-431). W: Willy Cohn. Żadnego prawa – nigdzie. Dziennik z Breslau 1933–1941. Wyd. Via Nova ISBN 978-83-60544-74-7
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Willy Cohn, Die Geschichte der Juden in Schlesien w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000115775480
- VIAF: 90630481
- LCCN: nr88003089
- GND: 119245329
- BnF: 124061554
- SUDOC: 033167435
- SBN: PALV017189
- NLA: 35899887
- NKC: mzk2012712502
- NTA: 068162332
- BIBSYS: 3057614
- CiNii: DA06929800, DA09507872
- Open Library: OL497682A
- PLWABN: 9810609915205606
- NUKAT: n2003031061
- J9U: 987007259955605171
- LNB: 000232276
- NSK: 000070089
- CONOR: 189698147